In het regeerakkoord van 2017 legden de coalitiepartijen nadruk op de noodzaak van “grote zorgvuldigheid” in plaats van snelheid bij gevoelige medisch-ethische vraagstukken. Nader onderzoek was volgens het kabinet wenselijk, voordat medisch-ethische vraagstukken (eventueel) een plek zouden krijgen op de wetgevingsagenda. De boodschap aan het parlement was daarbij duidelijk: de fracties van de coalitiepartijen dienden zich te voegen naar het oordeel van het kabinet als Kamerleden op eigen initiatief een wetsvoorstel zouden indienen.
Het nieuwe kabinet wil het anders doen. Gevoelige onderwerpen zoals de verplichte bedenktijd voor abortus en euthanasie worden vrije kwesties. Dit betekent dat de coalitie niet van plan is voor deze vraagstukken wetsvoorstellen in te dienen. Kamerleden mogen zelf een afweging maken of zij voor of tegen een aanhangig wetsvoorstel of een initiatiefwet zijn. De wetgevingsagenda is echter niet in zijn geheel overgelaten aan het parlement. De coalitie heeft zelf ook een aantal plannen geformuleerd. Wij lichten er drie toe.
Anticonceptie gratis en toegankelijk
Het nieuwe kabinet wil anticonceptie “gratis en toegankelijk” beschikbaar stellen voor “kwetsbare groepen”. Doel is om het aantal “ongewenste en onbedoelde zwangerschappen en (herhaalde) abortussen te verminderen”.
Het “toegankelijk” maken van anticonceptiva voor “kwetsbare groepen” is een mooi streven, maar behoort strikt gezien geen verandering te zijn van bestaand beleid. Op grond van artikel 8 van het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens en artikelen 12 en 16 van het VN-Vrouwenverdrag is de Nederlandse staat verplicht om in Nederland ervoor te zorgen dat anticonceptiva toegankelijk is voor alle vrouwen. De verplichting tot het toegankelijk stellen van anticonceptiva betekent echter niet dat Nederland anticonceptiva moet vergoeden. Dit oordeelde de Rechtbank Den Haag in oktober 2021. Het nieuwe kabinet lijkt de eisers uit deze procedure nu deels tegemoet te komen, door voor bepaalde groepen de anticonceptie te vergoeden.
De coalitie heeft niet verduidelijkt wat zij onder “kwetsbare groepen” en “ongewenste en onbedoelde zwangerschappen” verstaat. Denkbaar is dat diegenen die wegens bijvoorbeeld een ernstige geestelijke beperking niet in staat zijn om voor een kind te zorgen of tieners die recentelijk een abortus hebben gehad, kwetsbare groepen zijn. Het definiëren van kwetsbare groepen met het doel ongewenste zwangerschappen te voorkomen, roept ethische vragen op. Welke factoren behoren een rol te spelen bij de beoordeling of zwangerschappen wel of niet gewenst zijn?
Niet-invasieve prenatale test en 20-wekenecho kosteloos
Het nieuwe kabinet wil de niet-invasieve prenatale test (NIPT) en de 20-wekenecho voor alle vrouwen kosteloos beschikbaar stellen.
Leidend voor wat de verzekerde wel of niet onder de Zorgverzekeringswet vergoed krijgt, is de individuele zorgvraag. Als er geen reden is om aan te nemen dat het individuele risico van het ongeboren kind op een (chromosomale) afwijking hoger is dan in het algemeen, is de zwangere vrouw niet redelijkerwijze aangewezen op een NIPT. De zwangere vrouw krijgt deze dan dus niet uit het basispakket vergoed (zie uitgebreid hierover, dit rapport). Dit was reden voor het ministerie van VWS om in 2017 de Subsidieregeling NIPT te starten. De eigen bijdrage van € 175 die gemoeid is bij het ontvangen van een subsidie, hoeven zwangere vrouwen in de toekomst niet meer te betalen.
Aanpassing Embryowet
De Embryowet stelt regels aan het gebruik van menselijke embryo’s voor wetenschappelijke doeleinden en zwangerschappen. De coalitie is van plan de definitie van ‘embryo’ in de Embryowet te verruimen. De coalitie volgt daarbij de bevindingen uit de Derde evaluatie Embryowet. De coalitie wil de definitie verruimen, zodat synthetische embryo’s – dus niet menselijke embryo’s – ook onder het toepassingsbereik van de Embryowet vallen. Gezien de uiteenlopende ethische opvattingen over het gebruik van menselijke embryo’s, is een dergelijke wetswijziging in de Derde evaluatie Embryowet omschreven als een ‘win-win’ voor beide kampen. Ook wil het nieuwe kabinet de Embryowet aanpassen, zodat twee typen mens/dier combinaties van embryo’s ook onder de definitie vallen. Bij zogenaamde mens-diercombinaties worden delen van menselijke en dierlijke cellen met elkaar gecombineerd. Deze combinaties kunnen onder andere een belangrijke bijdrage leveren aan het ontwikkelen van nieuwe behandelingen voor ernstige aandoeningen.
Slot
De twee liberale en twee christelijke coalitiepartijen zijn tegenpolen waar het gaat om medisch-ethische kwesties. Met het coalitieakkoord is de kogel – in spreekwoordelijke zin – niet door de kerk. Wel kan, anders dan voorheen, beleidsverandering een reële mogelijkheid zijn. Daarvoor ligt de bal bij het parlement.
In het regeerakkoord van 2017 legden de coalitiepartijen nadruk op de noodzaak van “grote zorgvuldigheid” in plaats van snelheid bij gevoelige medisch-ethische vraagstukken. Nader onderzoek was volgens het kabinet wenselijk, voordat medisch-ethische vraagstukken (eventueel) een plek zouden krijgen op de wetgevingsagenda. De boodschap aan het parlement was daarbij duidelijk: de fracties van de coalitiepartijen dienden zich te voegen naar het oordeel van het kabinet als Kamerleden op eigen initiatief een wetsvoorstel zouden indienen.
Het nieuwe kabinet wil het anders doen. Gevoelige onderwerpen zoals de verplichte bedenktijd voor abortus en euthanasie worden vrije kwesties. Dit betekent dat de coalitie niet van plan is voor deze vraagstukken wetsvoorstellen in te dienen. Kamerleden mogen zelf een afweging maken of zij voor of tegen een aanhangig wetsvoorstel of een initiatiefwet zijn. De wetgevingsagenda is echter niet in zijn geheel overgelaten aan het parlement. De coalitie heeft zelf ook een aantal plannen geformuleerd. Wij lichten er drie toe.
Anticonceptie gratis en toegankelijk
Het nieuwe kabinet wil anticonceptie “gratis en toegankelijk” beschikbaar stellen voor “kwetsbare groepen”. Doel is om het aantal “ongewenste en onbedoelde zwangerschappen en (herhaalde) abortussen te verminderen”.
Het “toegankelijk” maken van anticonceptiva voor “kwetsbare groepen” is een mooi streven, maar behoort strikt gezien geen verandering te zijn van bestaand beleid. Op grond van artikel 8 van het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens en artikelen 12 en 16 van het VN-Vrouwenverdrag is de Nederlandse staat verplicht om in Nederland ervoor te zorgen dat anticonceptiva toegankelijk is voor alle vrouwen. De verplichting tot het toegankelijk stellen van anticonceptiva betekent echter niet dat Nederland anticonceptiva moet vergoeden. Dit oordeelde de Rechtbank Den Haag in oktober 2021. Het nieuwe kabinet lijkt de eisers uit deze procedure nu deels tegemoet te komen, door voor bepaalde groepen de anticonceptie te vergoeden.
De coalitie heeft niet verduidelijkt wat zij onder “kwetsbare groepen” en “ongewenste en onbedoelde zwangerschappen” verstaat. Denkbaar is dat diegenen die wegens bijvoorbeeld een ernstige geestelijke beperking niet in staat zijn om voor een kind te zorgen of tieners die recentelijk een abortus hebben gehad, kwetsbare groepen zijn. Het definiëren van kwetsbare groepen met het doel ongewenste zwangerschappen te voorkomen, roept ethische vragen op. Welke factoren behoren een rol te spelen bij de beoordeling of zwangerschappen wel of niet gewenst zijn?
Niet-invasieve prenatale test en 20-wekenecho kosteloos
Het nieuwe kabinet wil de niet-invasieve prenatale test (NIPT) en de 20-wekenecho voor alle vrouwen kosteloos beschikbaar stellen.
Leidend voor wat de verzekerde wel of niet onder de Zorgverzekeringswet vergoed krijgt, is de individuele zorgvraag. Als er geen reden is om aan te nemen dat het individuele risico van het ongeboren kind op een (chromosomale) afwijking hoger is dan in het algemeen, is de zwangere vrouw niet redelijkerwijze aangewezen op een NIPT. De zwangere vrouw krijgt deze dan dus niet uit het basispakket vergoed (zie uitgebreid hierover, dit rapport). Dit was reden voor het ministerie van VWS om in 2017 de Subsidieregeling NIPT te starten. De eigen bijdrage van € 175 die gemoeid is bij het ontvangen van een subsidie, hoeven zwangere vrouwen in de toekomst niet meer te betalen.
Aanpassing Embryowet
De Embryowet stelt regels aan het gebruik van menselijke embryo’s voor wetenschappelijke doeleinden en zwangerschappen. De coalitie is van plan de definitie van ‘embryo’ in de Embryowet te verruimen. De coalitie volgt daarbij de bevindingen uit de Derde evaluatie Embryowet. De coalitie wil de definitie verruimen, zodat synthetische embryo’s – dus niet menselijke embryo’s – ook onder het toepassingsbereik van de Embryowet vallen. Gezien de uiteenlopende ethische opvattingen over het gebruik van menselijke embryo’s, is een dergelijke wetswijziging in de Derde evaluatie Embryowet omschreven als een ‘win-win’ voor beide kampen. Ook wil het nieuwe kabinet de Embryowet aanpassen, zodat twee typen mens/dier combinaties van embryo’s ook onder de definitie vallen. Bij zogenaamde mens-diercombinaties worden delen van menselijke en dierlijke cellen met elkaar gecombineerd. Deze combinaties kunnen onder andere een belangrijke bijdrage leveren aan het ontwikkelen van nieuwe behandelingen voor ernstige aandoeningen.
Slot
De twee liberale en twee christelijke coalitiepartijen zijn tegenpolen waar het gaat om medisch-ethische kwesties. Met het coalitieakkoord is de kogel – in spreekwoordelijke zin – niet door de kerk. Wel kan, anders dan voorheen, beleidsverandering een reële mogelijkheid zijn. Daarvoor ligt de bal bij het parlement.